Jeśli ktoś uważał, że sprawa ustanowienia służebności przesyłu na prawie użytkowania wieczystego po wydaniu postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 2016 r., V CSK 523/15 została już rozstrzygnięta to się grubo mylił. Oliwy do ognia dolał oczywiście ten sam Sąd Najwyższy (tylko w innym składzie sędziowskim 🙂 ), który przekazał składowi powiększonemu następujące zagadnienie prawne:

„czy służebność przesyłu może być ustanowiona na prawie użytkowania wieczystego?”

a w razie odpowiedzi pozytywnej:

 „czy użytkownik wieczysty może żądać ustanowienia takiej służebności wówczas, gdy urządzenia przesyłowe znajdowały się na nieruchomości Skarbu Państwa przed oddaniem jej w użytkowanie wieczyste?”

Sprawa otrzymała sygn. akt III CZP 101/16, jednakże z informacji przekazanych mi przez Referat ds. dostępu do informacji publicznej Sądu Najwyższego wynika, że nie wyznaczono jeszcze posiedzenia. Nie mniej dostępne jest już uzasadnienie postanowienia SN w sprawie V CSK 659/15, które spowodowało całe to zamieszanie.

W omawianej sprawie Spółdzielnia Mieszkaniowa wystąpiła o ustanowienie służebności przesyłu na prawie użytkowania wieczystego. Sąd Rejonowy oddalił wniosek, zaś Sąd Okręgowy w Katowicach pomimo złożonej apelacji podtrzymał jego stanowisko, co spowodowało złożenie skargi kasacyjnej, w której powołano się na błędną wykładnię kluczowych przepisów czyli art. 305¹ k.c. i art. 233 k.c.

Sąd Najwyższy rozpoznając skargę przypomniał, że w judykaturze dominuje pogląd o dopuszczalności ustanowienia na prawie wieczystego użytkowania służebności gruntowej, jak również na rzecz użytkownika wieczystego. Nie jest to żadna nowość, w szczególności dla osób zawodowo zajmujących się prawem, jednakże pogląd ten powoduje rozbieżne rozstrzygnięcia w kontekście służebności przesyłu.

W uzasadnieniu wydanego postanowienia Sąd Najwyższy przedstawiający zagadnienie prawne opowiedział się przeciwko możliwości żądania przez użytkownika wieczystego ustanowienia służebności przesyłu bowiem:

1. zgodnie z wykładnią językową obciąża ono nieruchomość, a nie prawo;
2. jest odrębnym prawem w stosunku do służebności gruntowej i służebności osobistej;
3. użytkowanie wieczyste jest prawem czasowym nietworzącym trwałego tytułu prawnego dla przedsiębiorcy;
4. „nie służy realizacji celu, dla którego oddano nieruchomość w użytkowanie wieczyste”

W dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego, co słusznie zauważył niniejszy skład sędziowski, przyjmowane są dwa sprzeczne ze sobą stanowiska, co było podstawą przedstawienia zagadnienia prawnego. „Przeciwko” ustanowieniu służebności przesyłu na prawie użytkowania wieczystego opowiedziano się m. in.:

• Postanowienie SN z dnia 28 marca 2014 r., III CSK 174/13,
• Postanowienie SN z dnia 29 stycznia 2016 r., II CSK 87/15,

zaś „za” możliwością:

• Postanowienie SN z dnia 20 kwietnia 2016 r., V CSK 523/15,
• Postanowienie SN z dnia 16 września 2015 r., III CZP 49/15,
• Postanowienie SN z dnia 3 lutego 2016 r., V CSK 105/15.

Kluczowe znaczenie mają jednak postanowienia w sprawach III CSK 174/13 i V CSK 523/15. To bowiem w tych orzeczeniach wypowiedziano się bezpośrednio o możliwości ustanowienia służebności przesyłu na prawie użytkowania wieczystego.

Zupełnie nie zgadzam się z poglądem, zgodnie z którym służebność przesyłu nie ma wpływu na działalność użytkownika bowiem ustanowienie takiej służebności na nieruchomości oddanej w użytkowanie wieczyste ogranicza korzystanie z nieruchomości nie przez właściciela a przez użytkownika wieczystego, skoro korzystanie z niej przez właściciela jest wyłączone. Nie należy zapominać, że to użytkownik wieczysty zostaje ograniczony w swoim prawie stosownie do danego rodzaju służebności.

Ponadto służebność przesyłu jest „słabiej” związana z nieruchomością w porównaniu do służebności gruntowej, zatem tym bardziej należałoby dopuścić możliwość ustanowienia jej na prawie użytkowania wieczystego skoro dotychczas w przypadku tej drugiej nie widziano zastrzeżeń.

Zagadnieniem budzącym wątpliwości w niniejszej sprawie jest udzielenie odpowiedzi czy ustanowienie omawianej służebności na prawie użytkowania wieczystego, które jest prawem czasowym będzie stanowiło trwały tytuł prawny dla przedsiębiorcy.

Można bronić stanowiska, że użytkowanie wieczyste jest ustanawiane na 99 lat i w tym kontekście okres ten zapewnia stabilność i trwałość uprawnień przedsiębiorcy. Nie należy zapominać, że to przedsiębiorca jako profesjonalny uczestnik obrotu gospodarczego powinien zagwarantować sobie prawo do utrzymywania urządzeń przesyłowych w kontekście biegu użytkowania wieczystego.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego jest podkreślane, że wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu powinno być ustalane każdorazowo indywidualnie i dostosowane do okoliczności, w tym zakresu, charakteru i trwałości obciążenia, jego uciążliwości, wpływu na ograniczenie korzystania z nieruchomości przez właściciela oraz zmniejszenia jej wartości. Przesłanka, według której wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu ma być „odpowiednie”, stanowi jedyną ustawową wskazówkę w tym zakresie. W szczególności nie zostało wskazane, czy wynagrodzenie to ma mieć charakter jednorazowy czy okresowy, co oznacza uprawnienie sądu do wyboru ekwiwalentnego świadczenia na rzecz właściciela. W przypadku ustanowienia służebności przesyłu na prawie użytkowania wieczystego być może warto aby Sąd Najwyższy wypowiedział się również czy wynagrodzenie w takich okolicznościach winno mieć charakter jednorazowy czy okresowy.

Przedmiotem zagadnienia prawnego jest również drugie pytanie ale jest ono nierozerwalnie połączone z bardzo kontrowersyjnym poglądem Sądu Najwyższego, ale o tym w następnym wpisie.

Użytkownikom wieczystym (a może bardziej ich pełnomocnikom …..) pozostaje tylko czekać na rozstrzygnięcie, o którym nieśpiesznie doniosę 🙂 wówczas szerzej postaram się odnieść do zapadłego orzeczenia.