Kiedy przedsiębiorca wnosi o ustanowienie służebności …
Dziś wracam do tematu ustanowienia służebności przesyłu na prawie użytkowania wieczystego. Należałoby użyć sformułowania „znowu” ponieważ wydawało się, że temat został już całkowicie wyczerpany i dostatecznie wyjaśniony uchwałą w sprawie III CZP 101/16.
Przypomnę, że we wskazanym orzeczeniu Sąd Najwyższy podkreślił, że co do samej zasady możliwe jest ustanowienie służebności na użytkowaniu wieczystym, jednakże nie we wszystkich przypadkach.
„Przypadek” to ten, w którym urządzenia powstały w okresie obowiązywania zasady jednolitej własności państwowej na nieruchomości Skarbu Państwa nieobciążonej użytkowaniem wieczystym. W takim razie roszczenie użytkownika wieczystego powinno być oddalone. A przynajmniej taką ocenę przedstawił Sąd Najwyższy.
Różnica polega jednak na tym, że w sprawie będącej przedmiotem dzisiejszego wpisu (III CZP 24/18) z roszczeniem wystąpił przedsiębiorca żądając ustanowienia służebności na prawie użytkowania wieczystego. Z całą pewnością musiał być wielce zaskoczony, kiedy sąd rejonowy oddalił jego żądanie. Przecież wielu użytkowników wiele by dało, aby znaleźć się w takiej sytuacji 🙂
Trzeba jednakże pamiętać o jednej „zasadzie”: sąd z apelacji katowickiej i konstrukcja służebności przesyłu na prawie użytkowania wieczystego to nie jest dobre połączenie…
Dał temu wyraz Sąd Rejonowy w Chorzowie, który na 6 dni przed publikacją uchwały III CZP 101/16 o możliwości ustanowienia służebności przesyłu na użytkowaniu wieczystym, oddalił roszczenie przedsiębiorcy ponieważ w jego ocenie… nie można ustanowić służebności przesyłu na użytkowaniu wieczystym.
Przedsiębiorca w konsekwencji złożył apelację, jednakże po raz kolejny Sąd Okręgowy w Katowicach, tak jak to było w przypadku sprawy V CSK 659/15 – III CZP 101/16, przedstawił Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne:
„Czy przedsiębiorstwo przesyłowe może żądać ustanowienia służebności przesyłu na prawie użytkowania wieczystego, jeżeli urządzenia przesyłowe, zainstalowane przez przedsiębiorstwo państwowe w okresie obowiązywania zasady jednolitej własności państwowej znajdowały się na nieruchomości Skarbu Państwa przed jej oddaniem w użytkowanie wieczyste?”
Sąd Okręgowy w uzasadnieniu swojego postanowienia poruszył kilka ciekawych tematów, ponieważ sama sprawa wcale nie jest tak oczywista.
Przedmiotem wniosku była bowiem stacja transformatorowa znajdująca się w budynku na nieruchomości oddanej w użytkowanie wieczyste, którą wybudowano wraz z linią kablową w 1988 roku. Grunt i znajdujące się na nim budynki znajdowały się wówczas w użytkowaniu ośrodka badawczo-rozwojowego, który z mocy prawa w 1991 roku stał się ich użytkownikiem wieczystym.
Sąd I instancji był zdecydowanie przeciwny konstrukcji służebności przesyłu na użytkowaniu wieczystym, powołując się na postanowienie Sądu Najwyższego wydane w sprawie III CSK 174/13, które przez jakiś czas wprowadziło niezłe zamieszanie w orzecznictwie sądów powszechnych.
Przedstawił on również nieco „odważną” tezę, zgodnie z którą budynek i znajdująca się w nim stacja transformatorowa stanowi własność użytkownika wieczystego.
Sąd okręgowy nie podzielił tego poglądu.
Należy tutaj przywołać ważny wyrok Sądu Najwyższego zapadły w sprawie II CK 359/03. Wskazano w nim, że fizyczne połączenie danego budynku z instalacjami energetycznymi w taki sposób, aby miało ono cechy trwałości i funkcjonalności powoduje powstanie urządzenia w rozumieniu art. 49 Kodeksu cywilnego. Wyklucza to zatem przyjęcie, aby budynek stanowił odrębną własność (nieruchomość budynkową) należącą do użytkownika.
Sąd okręgowy powołał się również na fakt, iż wspomniany ośrodek badawczo-rozwojowy w 1988 roku podczas odbioru technicznego przekazał wybudowaną stację i linię kablową na majątek poprzednika prawnego przedsiębiorcy.
W przypadku argumentacji sądu okręgowego pojawiają się jednakże wątpliwości. Z uzasadnienia postanowienia nie wynika czy budynek powstał odpowiednio wcześniej, aniżeli znajdująca się w nim stacja transformatorowa. Być może sama instalacja ani sam budynek nie mogłyby funkcjonować jako stacja transformatorowa, jednakże nie zostało to ustalone za pomocą wiadomości specjalnych (biegły). W sprawie II CK 359/03 stan faktyczny nie ujawnił takich niejasności, ponieważ budynek wykonano na potrzeby instalacji, co potwierdził bezsprzecznie biegły sądowy. Ponadto należało poddać głębszej analizie czy rzeczywiście ośrodek był uprawniony do nieodpłatnego przekazania wybudowanej stacji i linii kablowej oraz czy państwowe przedsiębiorstwo energetyczne posiadało swój odrębny majątek w związku z zasadą jednolitej własności państwowej.
Jednakże nie te okoliczności spowodowały, zdaniem sądu okręgowego, przedstawienie zagadnienia prawnego Sądowi Najwyższemu, a treść zapadłej uchwały w dniu 16 maja 2017 r. w sprawie III CZP 101/16.
Wyraźnie bowiem z niej wynika, że roszczenie użytkownika wieczystego o ustanowienie służebności przesyłu jest niezasadne, jeżeli urządzenia powstały w okresie obowiązywania zasady jednolitej własności państwowej na nieruchomości jeszcze nieobciążonej użytkowaniem wieczystym.
W świetle tej uchwały, sąd okręgowy ocenił roszczenie przedsiębiorcy o ustanowienie służebności na prawie użytkowania wieczystego jako dyskusyjne, skoro stację i linię kablowa wybudowano w 1988 roku na gruncie Skarbu Państwa, a użytkowanie wieczyste powstało z mocy prawa na podstawie art. 64a ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 25 lipca 1985 r. o jednostkach badawczo-rozwojowych (Dz. U. z 1989 r. Nr 45, poz. 344 ze zm.) dopiero z dniem 11 marca 1991 r.
Sąd okręgowy pomimo tego, wyraził pogląd, iż w takich okolicznościach należy uznać roszczenie przedsiębiorcy za dopuszczalne, gdyż jest ono konieczne dla właściwego korzystania z urządzeń. Sąd wyjaśnił, że kluczowe jest wyjaśnienie pojęcia „właściwego” korzystania z urządzeń jako czynności podejmowanych przez przedsiębiorcę, które w istocie ograniczają uprawnienia użytkownika, a nie właściciela. Podkreślono również, że skoro przedsiębiorca w ramach służebności żąda uprawnienia przyłączania nowych odbiorców i wyprowadzania nowych obwodów elektrycznych ze stacji transformatorowej, to tym bardziej konieczna jest ochrona przysługujących użytkownikowi praw.
Bardzo dobrze się stało, że sąd powszechny staje niejako „w obronie” użytkownika i polemizuje z poglądem Sądu Najwyższego, ponieważ w istocie to jego prawo doznaje ograniczeń i to on powinien uzyskać z tego tytułu odpowiedni ekwiwalent pieniężny, nie mniej wydaje się, że Sąd Najwyższy podtrzyma swój dotychczasowy punkt widzenia.
Jest tak dlatego ponieważ podstawę wniosku stanowi „przesłanka konieczności”. Jeśli przedsiębiorca posiada tytuł prawny do nieruchomości, to ustanowienie służebności przesyłu nie jest konieczne. Wyrażenie „właściwe korzystanie z urządzeń” odnosi się zaś do zakresu ustanawianej służebności, a nie do jego podstawy.
Natomiast uprawnienie rozbudowy urządzeń już istniejących jest co do zasady niedopuszczalne i nie może stanowić argumentu dla ochrony praw użytkownika wieczystego. Mogłoby to spowodować niekontrolowane obciążanie nieruchomości, bądź prawa w przyszłości, powodując tym samym utratę przez ustalone wynagrodzenie charakteru odpowiedniego.
Pomijając już jednak argumenty prawne, trudno spodziewać się było, że uchwała w sprawie III CZP 101/16 w niektórych sytuacjach może stanowić problem także dla przedsiębiorców.
***
„Czy przedsiębiorstwo przesyłowe może żądać ustanowienia służebności przesyłu na prawie użytkowania wieczystego, jeżeli urządzenia przesyłowe, zainstalowane przez przedsiębiorstwo państwowe w okresie obowiązywania zasady jednolitej własności państwowej znajdowały się na nieruchomości Skarbu Państwa przed jej oddaniem w użytkowanie wieczyste?”
