Postanowienia wstępne czyli coś dla prawników

Bieżący rok dla właścicieli, użytkowników wieczystych i przedsiębiorców przesyłowych jest kluczowy.

Ostatnio uzyskaliśmy odpowiedź, że służebność przesyłu można ustanowić również na prawie użytkowania wieczystego, jednakże nie we wszystkich sytuacjach (więcej tutaj). Za jakiś czas dowiemy się czy przedsiębiorstwo państwowe mogło nabyć służebność gruntową na potrzeby korzystania z urządzeń przesyłowych z mocy samego prawa (więcej tutaj).

Do Sądu Najwyższego w dniu 24 kwietnia br. wpłynęło kolejne zagadnienie, które przyczyni się do stabilizacji praktyki przesyłowej w Polsce.

Problem tym razem przedstawił Sąd Okręgowy w Lublinie (tutaj możesz zapoznać się z całością orzeczenia) w następującym zakresie:

Czy w postępowaniu o ustanowienie służebności przesyłu dopuszczalne jest wydanie na podstawie art. 318 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. postanowienia wstępnego o uznaniu żądania ustanowienia tej służebności za usprawiedliwione?​

Sprawa została zarejestrowana pod sygn. akt III CZP 34/17.

Zanim jednak o prawnych aspektach problemu, kilka słów o stanie faktycznym.

Jak to w większości przypadków bywa, właściciel złożył wniosek o ustanowienie służebności przesyłu za wynagrodzeniem z uwagi na przebiegające przez jego nieruchomość dwa gazociągi. Przedsiębiorca nie uznał wniosku i wniósł o jego oddalenie. Wskazał, że posiada tytuł prawny do korzystania z nieruchomości podnosząc zarzut zasiedzenia. Ponadto zostało zakwestionowane wynagrodzenie wskazane we wniosku.

Sąd Rejonowy wydał postanowienie wstępne uznające roszczenie właściciela za usprawiedliwione co do zasady, wskazując że orzeczenie o zasadności jest konieczne wobec zgłoszonego zarzutu zasiedzenia oraz istniejącego sporu dotyczącego wynagrodzenia.

Apelację od powyższego postanowienia wywiódł przedsiębiorca, podkreślając o zasadności podniesionego zarzutu zasiedzenia. Sąd Okręgowy w Lublinie jednakże nabrał wątpliwości, czy Sąd Rejonowy mógł „w ogóle” wydać postanowienie wstępne.

I tutaj zaczyna się cała „zabawa” w prawnika 🙂

Bez wątpliwości, procedura cywilna umożliwia wydanie postanowień wstępnych na podstawie konkretnych norm prawnych m. in. co do żądania nierównych udziałów w majątku wspólnym małżonków, co do żądania zniesienia współwłasności lub co do prawa własności.

Problem polega na tym, że obowiązujące przepisy nie wypowiadają się wprost o możliwości wydawania postanowień wstępnych w postępowaniu o ustanowienie służebności przesyłu.

Powszechnie przyjmuje się jednak, że postanowienia wstępne można wydać na podstawie odpowiedniego stosowania art. 318 § 1 K.p.c., zgodnie z którym:

Sąd, uznając roszczenie za usprawiedliwione w zasadzie, może wydać wyrok wstępny tylko co do samej zasady, co do spornej zaś wysokości żądania – zarządzić bądź dalszą rozprawę, bądź jej odroczenie.

ponieważ art. 13 § 2 K.p.c. stanowi, że:

Przepisy o procesie stosuje się odpowiednio do innych rodzajów postępowań unormowanych w niniejszym kodeksie, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej

Sąd Okręgowy podkreślił, że w dotychczasowa praktyka orzecznicza jest niejednolita. „Zwolennicy” nie widzą żadnych przeciwwskazań do wydawania takiego rodzaju postanowień, natomiast „przeciwnicy” twierdzą, że nie ma ku temu żadnej podstawy.

Zacznijmy zatem od przytoczonych argumentów „za”:

  •  Ekonomika procesowa  wydanie takiego postanowienia zaoszczędzi czasu i środków na postępowanie dowodowe celem ustalenia przebiegu służebności przesyłu oraz odpowiedniego wynagrodzenia w przypadku odmiennego poglądu Sądu II Instancji co do podniesionego zarzutu zasiedzenia przez przedsiębiorcę;
  • „Zasada” i „wysokość”  w przypadku podniesienia zarzutu zasiedzenia przez przedsiębiorcę sąd musi w pierwszej kolejności ustalić zasadność wniosku a następnie ewentualnie odpowiednie wynagrodzenie;
  • Służebność drogi koniecznej  w tych sprawach Sąd Najwyższy dopuszcza możliwość wydawania postanowień wstępnych ( postanowienie SN w sprawie I CKN 169/98) a jest to instytucja o zbliżonym charakterze.

Poniżej przesłanki przedstawione przez Sąd Okręgowy wypowiadające się „przeciw” wspomnianej konstrukcji:

  • Przepisy prawne  obowiązujące przepisy kodeksowe oraz pozakodeksowe nie wypowiadają się wprost na temat orzekania wstępnego w sprawach o ustanowienie służebności przesyłu;
  • Ekonomika procesowa – możliwość wydawania postanowień wstępnych rozbija postępowanie na dwie fazy: o zasadzie roszczenia oraz ewentualnej wysokości. Od pierwszego rozstrzygnięcia przysługuje apelacja, a następnie skarga kasacyjna co źle wpływa na czas postępowania;
  • Sąd Najwyższy  w orzecznictwie SN jest widoczna „niechęć” do wydawania postanowień wstępnych w sprawach nieprocesowych;
  • „Zasada” i „wysokość”  sprawy o ustanowienie służebności przesyłu nie podlegają klarownemu podziałowi. Postanowienie wstępne w istocie dotyczy bezzasadności zarzutu zasiedzenia, nie zaś samego roszczenia o ustanowienie służebności;
  • „Zasada integralności”  wynagrodzenie należne na podstawie art. 305[2] § 2 K.c. powinno uwzględniać taki uszczerbek (cały uszczerbek), który jest następstwem ustanowienia służebności. Prawo służebności przesyłu i wynagrodzenie stanowią „jedność”.

Sąd Okręgowy podkreślił, że wydanie uchwały przez Sąd Najwyższy może mieć istotne znaczenie praktyczne w sprawach przesyłowych, bowiem właściciele bardzo często inicjują postępowania o ustanowienie służebności przesyłu, zaś przedsiębiorcy w odpowiedzi z reguły podnoszą zarzut nabycia tej służebności przez zasiedzenie.

Jeśli chodzi o moją opinię – jestem przeciwnikiem wydawania postanowień wstępnych w sprawach dotyczących ustanowienia służebności przesyłu. Przede wszystkim dlatego, że nie wynika to wprost z procedury cywilnej.

Zawsze byłem zwolennikiem literalnej wykładni językowej przepisów prawa, stąd też dla przykładu nie jestem w stanie zrozumieć Sądu Najwyższego o jakiejkolwiek dopuszczalności wykładni o zasiedzeniu służebności gruntowej na rzecz przedsiębiorstwa.

Poza tym postanowienie wstępne w swojej istocie dotyczy bezzasadności zarzutu zasiedzenia, nie zaś samego roszczenia o ustanowienie służebności przesyłu. Tymczasem to nie zarzut zasiedzenia stanowi podstawę roszczenia właściciela. Innymi słowy, sam zarzut nabycia służebności przez zasiedzenie nie narusza prawa właściciela lub użytkownika wieczystego do żądania przymusowego ustanowienia służebności przesyłu. Przesłanka wynikająca z art. 318 § 1 K.p.c. nie jest zatem spełniona.

Jeśli masz własne doświadczenia z postanowieniami wstępnymi, to proszę o podzielenie się nimi w komentarzu pod wpisem.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.