Służebność przesyłu można ustanowić na prawie użytkowania wieczystego. Wydaję się zatem, że spory dotyczące tej „konstrukcji” prawnej po wydanej uchwale powinny się zakończyć, tymczasem nic bardziej mylnego.

Uzasadnienie jakże ważnej uchwały przede wszystkim z punktu widzenia przedsiębiorcy… zawiera bowiem odpowiedź na pytanie, z jakich to przyczyn Sąd Najwyższy odmówił prawa użytkownikowi wieczystemu do żądania ustanowienia służebności przesyłu w sytuacji, gdy urządzenia przesyłowe powstały na nieruchomości należącej do Skarbu Państwa przed datą 1 luty 1989 r.

Wskazana wyżej data nie jest przypadkowa. Stanowi ona koniec obowiązywania zasady jednolitej własności państwowej, zgodnie z którą to Skarb Państwa był wyłącznym podmiotem uprawnień dotyczących mienia państwowego (np. nieruchomości), zaś państwowe osoby prawne, w tym przedsiębiorstwa wykonywały jedynie zarząd jego majątkiem.

Należy wskazać, że jest to pogląd dominujący, nie mniej czasami w orzecznictwie, także Sądu Najwyższego, pojawia się zapatrywanie, zgodnie z którym państwowe przedsiębiorstwa zajmujące się przesyłem energii i eksploatacją służących do tego urządzeń przed datą 1 luty 1989 r. mogły być posiadaczami służebności (zob. postanowienia SN w sprawach IV CSK 183/11 i I CSK 171/08).

Sąd Najwyższy popierając wskazany wyżej pogląd dominujący podkreślił, że samo zniesienie zasady jednolitej własności państwowej nie spowodowało daleko idącej zmiany w ramach uprawnień przedsiębiorstw państwowych do mienia Skarbu Państwa znajdującego się w ich zarządzie.

Dopiero na podstawie art. 2 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 września 1990 r. (Dz.U. Nr 79, poz. 464) w dniu 5 grudnia 1990 r. oraz na podstawie art. 1 pkt 9 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. (Dz.U. z 1991, Nr 2, poz. 6) w dniu 7 stycznia 1991 r. nastąpiło przekształcenie zarządu gruntów i innych składników majątkowych odpowiednio w prawo użytkowania wieczystego i prawo własności. Innymi słowy nastąpiło tzw. uwłaszczenie państwowych osób prawnych.

Problem, z którym musiał się zmierzyć Sąd Najwyższy polegał jednak na tym, że grunt na którym wybudowano urządzenia przesyłowe przez przedsiębiorstwo państwowe przed datą 1 luty 1989 r., nie należał już do Skarbu Państwa, a do osoby trzeciej z mocy samego prawa. Natomiast wymóg ustawy z dnia 29 września 1990 r. był jednoznaczny – uwłaszczenie w ramach urządzeń przesyłowych było możliwe, jeśli państwowe przedsiębiorstwo zarządzało nieruchomością gruntową, na których zostały zlokalizowane.

Rozpoznawana sprawa takiej przesłanki nie spełniała.

W tym kontekście skład sędziowski przedstawił krótką analizę dotychczasowego orzecznictwa, które próbowało rozwiązać podobne przypadki.

Powołano się w pierwszej kolejności na istnienie stosunku prawnego o charakterze obligacji realnej (zob. wyrok z dnia 28 czerwca 2005 r. w sprawie I CK 14/05), jednakże pogląd ten stosunkowo szybko odrzucono. Z drugiej strony już w postanowieniu z dnia 21 maja 2015 r. w sprawie IV CSK 514/14 wyrażono stanowisko, zgodnie z którym uwłaszczenie dokonane mocą ustawy z dnia 29 września 1990 r. nie mogło doprowadzić do „radykalnego zakłócenia funkcjonowania przedsiębiorstw państwowych” i powstania podniesionych powyżej problemów prawnych. Z tego też względu użytkownik wieczysty był zobowiązany do znoszenia stanu ukształtowanego posadowieniem urządzenia przesyłowego, a co za tym idzie, umożliwić stały dostęp do obciążonej nieruchomości celem prawidłowej eksploatacji.

W analizie zwrócono na swoiste novum dotyczące zastosowania konstrukcji służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu powstającej z mocy prawa. Pogląd ten pojawił się stosunkowo niedawno (postanowienia SN w sprawach IV CSK 509/15, IV CSK 531/15 oraz II CSK 462/16). Opiera się on na przyjęciu założenia, że uwłaszczenie państwowych osób prawnych nie spowodowało tylko przekształcenia prawa zarządu nad urządzeniami przesyłowymi w prawo własności, ale także powstanie z mocy prawa służebności uprawniającej do korzystania z gruntu Skarbu Państwa.

Pomimo przytoczeniu kilku orzeczeń SN nie określił czy tezy w nich podniesione aprobuje czy też nie. Było to całą pewnością spowodowane wiedzą, że jest to przedmiotem innej sprawy czekającej na swoje rozstrzygnięcie (III CZP 50/17).

Nie mniej jednak przyjęto założenie, że w przypadku wybudowania urządzeń przesyłowych przed 1 luty 1989r. na gruncie należącym do Skarbu Państwa, który następnie z mocy prawa został przekazany we własność lub użytkowanie wieczyste osobie trzeciej, a nie przedsiębiorcy państwowemu, użytkownik nie ma prawa do żądania ustanowienia służebności przesyłu.

Zaznaczono, że budowa urządzeń przesyłowych nastąpiła na nieruchomości i to ona doznała wówczas ograniczenia i obciążenia. Sąd Najwyższy wyraźnie podkreślił, że nastąpiło to w stosunku do prawa własności, a nie w stosunku do prawa użytkowania wieczystego. W związku z tym – w ocenie SN – osoba uzyskująca prawo użytkowania wieczystego z mocy prawa lub na podstawie umowy nabyła również wskazane ograniczenie i obciążenie nieruchomości obejmujące obowiązek trwałego znoszenia istnienia urządzeń przesyłowych.

Innymi słowy, Sąd Najwyższy ocenił roszczenie użytkownika wieczystego o ustanowienie służebności przesyłu jako wykraczające poza jego uprawnienia wynikające z art. 233 K.c. ponieważ nie jest on następcą prawnym właściciela, a skoro tak, to nie mogły przejść na niego prawa i obowiązki, w tym prawo do żądania ustanowienia tytułu prawnego na rzecz przedsiębiorcy celem prawidłowego korzystania z nieruchomości.

Co ciekawe, SN dopuścił możliwość żądania ustanowienia służebności przesyłu przez samego właściciela nieruchomości w omawianej sprawie …

… czyli właściciel musi wystąpić przeciwko sobie, ot taki ciekawy przypadek 🙂

***

Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2017 r., sygn. akt III CZP 101/16 <<Zobacz>>

„Służebność przesyłu może być ustanowiona na prawie użytkowania wieczystego; użytkownik wieczysty nie może jednak skutecznie żądać ustanowienia takiej służebności, jeżeli urządzenia przesyłowe – zainstalowane przez przedsiębiorstwo państwowe  w okresie obowiązywania zasady jednolitej własności państwowej – znajdowały się na nieruchomości Skarbu Państwa przed oddaniem jej w użytkowanie wieczyste.”